Bemiddeling, de weinig bekende bondgenoot bij het oplossen van arbeidsrechtelijke geschillen

In mijn dertigjarige carrière als arbeidsrechtadvocaat, rechter-plaatsvervanger en erkend bemiddelaar heb ik talloze conflicten tussen werkgevers en werknemers gezien. Ontslagen, meningsverschillen over arbeidsomstandigheden, psychosociale belasting, hardnekkige misverstanden... terugkijkend ben ik ervan overtuigd dat veel van deze zaken zonder de rechter hadden kunnen worden opgelost door gebruik te maken van bemiddeling.

Een hulpmiddel aangepast aan de menselijke dimensie van werk

Arbeidsrecht is meer dan contracten, complexe regels of complexe beloningsstructuren. De relatie tussen werkgever en werknemer is ook een menselijke, verweven met emoties, behoeften en persoonlijke beperkingen. Stress op het werk, gebrek aan erkenning, gebrekkige communicatie of persoonlijke uitdagingen: deze onderliggende realiteiten liggen vaak aan de basis van conflicten. Wanneer een geschil ontstaat, heeft een rechter – hoe bekwaam ook – noch de middelen noch de tijd om deze essentiële aspecten te behandelen.

Aan de andere kant biedt bemiddeling een ruimte waarin rekening wordt gehouden met deze menselijke aspecten. Als bemiddelaar zie ik schijnbaar onoplosbare situaties tussen partijen die elkaar haten, in een paar sessies opgelost worden. Waarom? Omdat bemiddeling hen de mogelijkheid biedt zich vrij te uiten, gehoord te worden en samen te werken aan een oplossing, met de begeleidende hulp van de mediator. In tegenstelling tot een rechterlijke uitspraak, die een beslissing oplegt, geeft bemiddeling de partijen de macht om een overeenkomst te sluiten die aan hun behoeften voldoet.

Een oplossing op maat voor de professionele wereld

Voor werkgevers zou bemiddeling een strategisch instrument kunnen worden. Een geschil dat voor de rechter komt, put het bedrijfsbudget uit en schaadt het sociale klimaat en de productiviteit. Bemiddeling helpt conflicten te ontmijnen voordat ze escaleren en geeft tegelijkertijd een sterk signaal af: dat van een bedrijf dat waarde hecht aan dialoog. In een ultracompetitieve arbeidsmarkt lijkt deze toewijding aan bemiddelende oplossingen mij een troef.

Voor werknemers biedt bemiddeling een kans om gehoord te worden en ideale oplossingen te vinden, tegen lagere kosten en zonder de pijnlijke risico's en ongemakken van juridische procedures.

Waarom blijft bemiddeling dan zo onopgemerkt?

Ondanks de voordelen blijft bemiddeling in België onderbenut. Ten eerste door onwetendheid: veel werkgevers, werknemers en zelfs advocaten zijn zich niet bewust van het bestaan ervan of zien het als een vaag, zelfs ambachtelijk proces. Ten onrechte: bemiddeling heeft zijn effectiviteit ruimschoots bewezen in complexe zaken, waaronder ontslagen met hoge inzet of collectieve geschillen. Het is ook professioneler geworden: gecertificeerde bemiddelaars houden zich aan een strikt juridisch en ethisch kader dat qua nauwkeurigheid vergelijkbaar is met dat van een gerechtelijke procedure.

Het andere obstakel is cultureel van aard. Wij zijn voorstander van een beroep op de rechter, omdat deze als de enige garantie op "rechtvaardigheid" wordt gezien. Maar deze aanpak is niet altijd de meest geschikte. Bemiddeling vormt een aanvulling op rechtvaardigheid door een alternatieve oplossing te bieden in situaties waarin de rechter niet per se de beste oplossing biedt voor het aan hem voorgelegde conflict. In Canada begrijpen ze dit al lang: in sommige provincies is bemiddeling een noodzakelijke stap voordat een geschil (in geval van mislukking) aan de rechter kan worden voorgelegd.

Een oproep tot mentaliteitsverandering

Om bemiddeling in België eindelijk de plaats te geven die het verdient, is een collectieve inspanning noodzakelijk. Bedrijven moeten via informatiecampagnes bewust worden gemaakt van de voordelen ervan. Vakbonden zouden bemiddeling kunnen promoten als een aanvulling op hun acties. Ten slotte zouden overheden het gebruik ervan moeten stimuleren door financiële prikkels te bieden of door het, zoals in Canada, beter te integreren in juridische procedures. Ons rechtssysteem – dat op het punt staat te verzadigen – zou er als eerste baat bij hebben: het zou van een groot aantal conflicten verlost worden.

Met een succespercentage van ongeveer 80% kan bemiddeling worden omschreven als een "wondermiddel". Naast de zeer bemoedigende statistieken is mediation een professionele, pragmatische, snelle en humane reactie op conflicten die maar al te vaak verzanden in vruchteloze juridische gevechten waaruit uiteindelijk niemand echt als overwinnaar tevoorschijn komt.

Werkgevers, werknemers, vakbonden, advocaten... durf de volgende keer dat er een conflict dreigt, bemiddeling te proberen. U zult verrast zijn door de eenvoud en effectiviteit. Minder stress, lagere kosten, meer menselijkheid en echte, gezamenlijk ontwikkelde oplossingen: de vergelijking heeft een toekomst. Laten we van bemiddeling de norm maken – en niet de uitzondering – bij het oplossen van arbeidsrechtelijke geschillen.